Epos i jego kontynuacja.

Epos i jego kontynuacja

Epos (słowo, opowieść). Jeden z głównych gatunków epiki, podstawowy i dominujący aż do powstania powieści. Obejmuje zazwyczaj utwory wierszowane, rozbudowane, ukazujące dzieje bohaterów (herosów, legendarnych, historycznych) na szerokim tle ważnej przełomowej chwili dla danej społeczności. Źródłem eposu były mity, podania i baśnie przedstawiające wyobrażenia na temat narodzin świata, ważnych wydarzeń, bohaterów, postaw historycznych, wartości wyznaniowych i wierzeń religijnych. Epos powstał z pieśni układanych w cykle. Epos początkowo istniał w przekształceniach ustnych i dopiero później został spisany. Najstarszym eposem jest "Gilgamesz" powstały 3000 lat p.n.e. w Mezopotamii. "Iliada" i "Odyseja" pochodzą z VIII w p.n.e. i są to eposy z naszego kręgu kulturowego. Co do autorstwa tych utworów istnieją do dzisiaj spory, ich autorem jest przypuszczalnie Homer.

Cechy eposu:

Równoległe występowanie dwóch światów - pararealizm. Nie ma między nimi wyraźnej różnicy. Bogowie mieszają się do spraw ludzkich i pomagają jednej i drugiej stronie (wojna nie może się zakończyć, gdyż bogowie załatwiają swoje stare porachunki). Kiedy Parys pojedynkuje się z Menelausem o Helenę, Afrodyta broni Parysa, walka zaczyna się na nowo i pojedynek nie jest rozstrzygnięty.
Szerokie tło epoki, środowisko społeczne, obyczajowość, wierzenia, mentalność. Wszystko to jest pokazane bardzo szczegółowo i dokładnie.
Epizodyczność, fragmentaryczność budowy. Każda część może być odrębną całością. Pojedynek Achillesa z Hektorem, opis tarczy Achillesa, pożegnanie Hektora z Andromachą - jego żoną. Może to świadczyć to o tym, że utwór powstał z poszczególnych pieśni połączonych w cykl.
Narrator obiektywny, wszechwiedzący, często wyprzedza akcję, zachowuje dystans wobec opisywanych wydarzeń.
Inwokacja - wezwanie do bóstwa o pomoc w pisaniu utworu. Autor jest wykonawcą planu bogini.
Patetyczny styl dostosowany do wagi zagadnienia i pozycji bohaterów.
Realizm opisu. Sytuacje są prawdziwe. Bohaterowie mają typowe cechy i logiczny sposób postępowania.
Realistyczny opis szczegółów.
W eposie autor stosuje często retardację (wstrzymywanie akcji) w najbardziej porywającym momencie. Kiedy Achilles zamierza się dzidą na Hektora - wówczas autor wstrzymuje akcję i opisuje wygląd dzidy. To dowodzi, że był to utwór opowiadany.
Homeryckie porównania, długie, rozbudowane. Apostrofy również rozbudowane. Przestawny styl wyrazów w zdaniu. Zabiegi te stwarzają podniosły styl eposu.

Kontynuacje eposu:
"Enejda" Wergiliusza z II w. p.n.e. Opowiada o tym, jak Eneasz wyszedł z Troi i założył miasto Rzym. W średniowieczu kontynuacją była epika rycerska "Pieśń o Rolandzie". Cenione są te same wartości: tężyzna fizyczna, sprawność, pogarda dla śmierci i chęć zdobycia sławy. Podobnie w "Cydzie" i w "Rycerzach okrągłego stołu". Utwory te są układane w cykle ("Pieśń o Rolandzie" należy do cyklu "Pieśni Karolingów", występuje tam świat ziemski i pozaziemski, lecz bogów greckich zastąpił autor Bogiem chrześcijańskim) styl patetyczny, podporządkowany doniosłej treści.

Epos renesansowy - świat pozaziemski jest ograniczony i potraktowany humorystycznie (w "Don Kichocie", kiedy bohater walczy z wiatrakami, wydaje mu się, że są to siły pozaziemskie). Dominuje wątek awanturniczo-przygodowo-romansowy. podniosły styl stoi często w opozycji do zwykłych wydarzeń i ludzi - "Orlando szalony" Ariosto'a.

W XVII wieku najbardziej znanym eposen był "Raj utracony" Miltona, a w Polsce "Wojna chocimska" Potockiego, gdzie autor opowiada o wojnie turecko-polskiej pod wodzą Chodkiewicza. Utwór pisany jest w podniosłym stylu, poprzedzony inwokacją, autor sławi bohaterstwo Polaków. Oświecenie - kontynuacją jest tutaj poemat heroikomiczny "Monachomachia" Krasickiego. Autor żartobliwie ukazuje walkę mnichów na wzór greckich herosów. Podniosły styl kontrastuje z dowcipną treścią.

W romantyzmie powstaje epopeja, różniąca się od eposu przede wszystkim brakiem czystości gatunku, (synkretyzm rodzajowy i gatunkowy w "Panu Tadeuszu"). Podobieństwa z eposem: rozległość opisywanego świata, dbałość o szczegóły, opis narodu w ważnej, przełomowej chwili (powstaje nowy naród szlachecki, ginie szlachta kontuszowa), inwokacja, fragmentaryczność opisu. Różnice: synkretyzm, elementy komiczne obok podniosłego stylu, rozmaitość nastrojów, brak świata pozaziemskiego. Inną epopeją jest saga rodzinna pisana prozą - "Noce i dnie" Marii Dąbrowskiej. Są tu przedstawione dzieje narodu w przełomowej chwili (dawne ziemiaństwo schodzi ze sceny dziejów - Bogumił Niechcic po stracie majątków kupuje stuhektarowy i staje się sąsiadem chłopa. Córka Niechcica nie chce żyć na wsi - skończyła studia w Szwajcarii). Siostra pani Barbary Niechcicowej zakłada sklep. Przedstawiony jest szeroki i szczegółowy obraz społeczeństwa. Cechą różniącą jest wnikliwy portret psychologiczny Barbary Niechcicowej.

"Chłopi" Reymonta to epopeja chłopska ukazująca społeczność wiejską w chwili przełomu dziejowego. Autor stosuje podniosły styl, w dziele widać elementy symbolizmu i impresjonizmu.