Osobowość i poglądy Przybyszewskiego

Przybyszewski (1868 - 1927) próbował na polskim gruncie zaszczepić styl życia cyganerii artystycznej. Wokół niego szybko skupili się młodzi twórcy, uznając go za duchowego przywódcę. Jego osobę zawsze otaczała aura skandalu obyczajowego i towarzyskiego: romanse, alkoholizm, satanizm. Zarzucono mu aspołeczny stosunek do życia i literatury, chorobliwy erotyzm. Był gorliwym wyznawcą i propagatorem estetyzmu modernistycznego i hasła "sztuki dla sztuki". Hasło to, w rozumieniu Przybyszewskiego, oznaczało przywrócenie literaturze i innym dziedzinom artystycznym niezawisłości autonomii, uwolnienia od celów społecznych, oddzielenia sztuki od polityki, etyki i religii.

"Confiteor" to najbardziej znany artykuł programowy Przybyszewskiego napisany w języku polskim. Ma on charakter wyznania. Podstawą programu estetycznego wyłożonego w "Confiteorze" było radykalne przeciwstawienie sztuki starej, naturalistycznej, opartej na poznaniu rozumowym, sztuce modernistycznej, dążącej do odkrycia i poznania duszy. Nowa sztuka " ...nie ma żadnego celu, jest celem sama w sobie, jest absolutem, bo jest odbiciem absolutu - duszy". Autor wyraża sprzeciw wobec sztuki utylitarnej, tendencyjnej, a także przekonanie o konieczności oddzielenia się od dydaktyzmu i moralizatorstwa. Sztuka, będąca wyrazicielką idei, problemów społecznych nie jest sztuką. Artysta, który próbuje rozbudzać w społeczeństwie patriotyzm, zachowania społeczne i moralne, poniża sztukę, a sam staje się niegodny miana artysty. Artysta, który jest twórcą sztuki dla sztuki i odtwarza w niej "stany duszy" zajmuje nadrzędne stanowisko wobec ogółu społeczeństwa, dla którego dusza stanowi niedostępną tajemnicę. Jest kapłanem, magiem, świętym i prorokiem. Jest więc wybrańcem, człowiekiem całkowicie niezależnym i wolnym. W swym manifeście Przybyszewski wysunął postulat sztuki wolnej, nie zaangażowanej w życie narodu, sztuki elitarnej, która przestanie być wyrazicielką tendencji dydaktycznych, moralizatorskich i patriotycznych. Pragnął, by polska sztuka stała się uniwersalna i międzynarodowa.

Powrót