„Powrót posła” Juliana Ursyna Niemcewicza

Powstał 7 listopada 1790r. w czasie przerwy w obradach sejmu czteroletniego. W sejmie tym istniały dwa obozy: konserwatystów i patriotów. Sztuka ta kształtuje opinie, stanowiska - sarmaty w negatywnym świetle oraz ludzi postępowych w świetle pozytywnym, aby pozyskać głosy niezdecydowanych, żeby ci niezdecydowani nie przystąpili do obozu konserwatystów.. Niemcewicz ośmieszył zacofanie, mentalność sarmatów, którzy pogardzali obcą kulturą a żenili się z polskimi “Francuzkami” dla pieniędzy Charakterystyka postaci:

Starosta - tradycjonalista, przeciwnik nowinek, ale dla pieniędzy ożenił się z modną żoną (zakłamanie obłuda); karykatura; na wszystkie wypowiedzi reaguje stanowczo, nie zastanawia się nad sensem swoich słów, uparty; jest to człowiek leniwy, krótkowzroczny, naiwny; zwolennik liberum veto, nie krył się z tym, że w sejmie kupował glosy. Powoływał się na tradycję, której nie pojmował. Znosił bóle i marudzenia żony, ale przez skąpstwo nie chciał rozwodu. Własną córkę jest gotowy oddać każdemu, kto nie zażąda posagu (bark miłości, nie interesuje go szczęście córki). Gadulski odzwierciedla charakter szlachty - lubią gadać po próżnicy.

Komizm

Pierwowzorem Gadulskiego był Suchorzewski. Niemcewicz sparodiował przemówieniq posłów obozu sarmackiego (np. na temat zawierania układów). Gadulski uważał, że Polska nie powinna się z nikim łączyć (brak politycznej orientacji, krótkowzroczność)

kontrast światopoglądów, charakterów, racji, pokoleń

pojawia się ironia element demaskujący

element pamfletu politycznego - bezpośredni atak na konserwatywna szlachtę, poprzez krytykę jej przedstawicieli.

 

światopogląd sarmacki

światopogląd oświeceniowy

  1. Przedstawicielami światopoglądu sarmackiego są: Starosta Gadulski. jego “modna żona” starościna oraz Szarmancki

  2. Przymierze: przeciwny, postawa konserwatywna (ukazuje ona krótkowzroczność polityczną, głupotę, naiwność)

  3. Przeciwny reformom “jak to człowiek żył pod Augustami” Sarmaci wierzyli, że żyją w idealnym państwie, ten doskonały ustrój zapewnia wolność szlachecka i liberum veto. W rezultacie przywileje te prowadziły do osłabienia kraju i władzy centralnej. “Poseł gadać powinien”, dobrze było gdy panowała anarchia, nierząd

  4. Wychowanie młodzieży: żadne - fatalne

  5. Okropny ojciec: obojętny jest mu los córki

  6. Edukacja: opowiada się za edukacją średniowieczną, za łaciną - sama łacina zaprzecza cechom sarmatyzmu

  7. Nowa kultura

Szarmancki = ziemia to źródło majątku; obojętne losy kraju; flirtuje z kobietami jest łowca posagów; bawidamek, pozbawiony zdrowego rozsądku, taki człowiek nie powinien istnieć w epoce oświecenia.

Niemcewicz ukazuje przerażającą prawdę - Polski pełnej sarmatów, modnych żon i fircyków

  1. Wartością nadrzędną jest rozum, rozsądek; dom powinien ustępować państwu. Postawa Walerego podobna do postawy Antenora z “Odprawy posłów greckich”. Kochanowskiego. Przedstawiciele: Walery, Podkomorzy, Podkomorzyna

  2. Kosmopolityzm: zjawisko negatywne - potępiane

  3. Zmiana modelu życia: przeciwnicy liberum veto i złotej wolności szlacheckiej

  4. Tron: powinien być dziedziczny, uniemożliwiała to wolna elekcja, bo zasiadał na tronir ten, kto więcej zapłacił

  5. Wychowanie młodzieży: właściwe

  6. Język: walka o czystość języka

  7. Stosunek do chłopa: przekazywanie poddanym wartości nadrzędnych

  8. Obce kraje: ważna zdolność przejmowania z obcych krajów wartości cnotliwych, a nie wad innej kultury - moda na francuszczyzny

  9. Podatki: proponuje opodatkowani szlachty na utrzymanie stałej 100-tysięcznej armii.

Ludzie oświecenia śmiali się tknąć wolności szlacheckich, liberum veto, a potem chcieli nawet szlachtę opodatkować.

Niemcewicz ukazywał nieco wykrzywiony obraz sarmaty - tradycjonalisty, zacofanego. Tradycja rycerska nie została podtrzymana, sarmata XVII w. karykatura.

Powrót