Sprawy ojczyzny i państwa w twórczości przedstawicieli odrodzenia w Polsce.

Piotr Skarga, dzięki działalności filantropijnej, został nadwornym kaznodzieją króla Zygmunta III Wazy. Najważniejszym jego dziełem są "Kazania sejmowe". Nie należą one do literatury religijnej, lecz są doskonale ułożonym traktatem politycznym o przebudowie państwa polskiego. Jako katolik i patriota autor walczył o przywrócenie jedności religijnej w Polsce, wzmocnienie władzy królewskiej oraz usunięcie krzywd społecznych i praw niesprawiedliwych. Osiem "Kazań sejmowych" to osiem rozdziałów rozprawy politycznej o najważniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, o sposobach ich przezwyciężania. W kazaniach wtórych "O miłości ku ojczyźnie" wylicza sześć chorób Polski. Są to: brak miłości ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia religijna, osłabienie władzy królewskiej, niesprawiedliwe prawa i bezkarność grzechów jawnych. Dalszy ciąg kazania poświęca autor pierwszej chorobie, tzn. "nieżyczliwości ludzkiej ku Rzeczypospolitej", która płynie z "chciwości domowego łakomstwa". W sposób sugestywny i wzruszający mówi Skarga o swej własnej miłości do ojczyzny, która jest świętym obowiązkiem każdego człowieka. Domaga się bezinteresownej miłości do ojczyzny, miłości dla niej samej. Atak skierowany jest w stronę magnatów dbających jedynie o swoje bogactwa. Widmo tonącego okrętu.

"Krótka rozprawa..." Mikołaja Reja porusza wiele kwestii politycznych, społecznych i obyczajowych ówczesnej Polski, a jej treść związana jest z początkowym, pełnym jeszcze nadziei etapem walki szlachty o egzekucję praw, dóbr koronnych. Reprezentanci trzech głównych stanów: Pan (szlachta), Wójt (chłopstwo), Pleban (duchowieństwo) prowadzą bogaty w realia życiowe dialog, który ujawnia zasadnicze problemy, nurtujące ówczesne społeczeństwo: kwestie przekupnego sądownictwa, nadużyć przy eksploatacji żup solnych czy brak stałego systemu obronnego kraju. Wiele także uwag poświęconych jest problematyce odpowiedzialności za kształt moralno-obyczajowy życia publicznego Rzeczypospolitej. Pan i Wójt negatywnie oceniają wiele zjawisk natury religijno-kościelnej: drwią z praktyki sprzedawania odpustów, wyrażają zaniepokojenie bogatą i nastawioną na teatralny efekt liturgią obrzędów katolickich, ujawniają materialną interesowność księży w spełnianiu praktyk religijnych (kolęda). Podniesiony zostaje także problem rozrzutności życia szlacheckiego: nieumiarkowanie w jedzeniu i piciu, niszczący zasiewy obyczaj myśliwski czy nałogi hazardowe. "Krótka rozprawa" to jeden z pierwszych polskich utworów o tematyce społecznej.

W "Pieśni o spustoszeniu Podola" Jan Kochanowski zwraca się do rodaków z prośbą, aby pomyśleli nareszcie o grożącym im niebezpieczeństwie. Polacy powinni natychmiast opodatkować się na rzecz zaciężnego wojska, a w razie potrzeby sami stanąć do obrony granic. W innej "Pieśni o dobrej sławie" - mówi o powinnościach obywatela wobec własnej ojczyzny; nie jest prawdziwym człowiekiem ten, kto myśli tylko o jedzeniu i piciu; każdemu człowiekowi powinien przyświecać jeden cel - służba ojczyźnie w celu zapewnienia sobie dobrej sławy; sposoby służenia ojczyźnie mogą być różne, w zależności od własnych możliwości, predyspozycji, wrodzonych talentów; lepiej jest umrzeć młodo, ale w sposób bohaterski, zyskując sobie sławę, niż żyć długo i umrzeć w zapomnieniu.