Sprawa niepodległości Polski, rozdartej przez trzech zaborców, była elementem, który sprawił, że romantyzm polski nie przeminął tak szybko, jak w innych krajach. Problem miłości ojczyzny i walki o jej wyzwolenie podejmowali:

Adam Mickiewicz

"Konrad Wallenrod" - walka metodą podstępu i zdrady, poświęcenie honoru i zbawienia dla sprawy kraju;
"Dziady - Część III" - autor oddaje hołd męczeństwu młodzieży polskiej, przedstawia zesłania, więzienie, przesłuchania, przekrój całego społeczeństwa polskiego;
"Pan Tadeusz" - epopeja powracająca do chwil świetności Polski szlacheckiej i nadziei związanych z epoką Napoleona (koncert Jankiela - obraz historii Polski);
"Do Matki Polki" - wiersz ukazujący typ osobowości młodego mieszkańca kraju pogrążonego w niewoli. Model wychowawczy, który powinien przygotowywać go do tajności, spisku, buntu, więzienia, niewoli i haniebnej śmierci.

Juliusz Słowacki

"Kordian" - obraz i ocena powstania listopadowego i jego przywódców; dyskusja o jednostkowym czynie i moralnym wymiarze zamachu na cara;
"Grób Agamemnona" - nawiązanie do starożytnej Grecji, obraz Polski rzeczywistej i idealnej, tej która jest i tej, jaką poeta chciałby widzieć;
"Testament mój", "Hymn (Smutno mi Boże)", "Bogarodzica" - wyraża swoje uczucia do ojczyzny - tęsknotę, miłość, nawiązanie do alegorycznego ujęcia ojczyzny jako płynącego przez ocean statku.

Cyprian Kamil Norwid

W wielu wierszach wyrażał swoją tęsknotę za krajem, przywoływał mity historii Polski i jej bohaterów. Jednym z najpiękniejszych utworów patriotycznych jest "Moja piosnka". Wiersze "Bema pamięci żałobny rapsod", "Fortepian Szopena" przywołują pamięć wielkich Polaków i wydarzeń historycznych, patriotyczno-wolnościowa tułaczka Bema, represje carskie w Warszawie (zdemolowanie pałacu Zamoyskich).
Temat ojczyzny i walki o wolność był dominujący w okresie polskiego romantyzmu - nie ma twórcy, który nie nawiązywałby do niego w swoich dziełach.